Kraj Valjeva lociran prednemanjićki grad i manastir o kom je pisao vizantijski car Vasilije Drugi.
PREDNEMANjIĆKI srpski grad i episkopski centar Gradac, kome je 1018. vizantijski car Vasilije Drugi dao privilegije, izronio je neočekivano iz legende na vrhu Ćelijskog brda nedaleko od Valjeva. Ispod ovog dominantnog uzvišenja prolazi prastari put s tragovima rimske kaldrme ka manastiru Ćelije, koji je udaljen samo stotinak metara vazdušnom linijom.
Dok su uređivali manastirsku šumu, radnici su naišli na ostatak zida na vrhu Ćelijskog brda, gde se po narodnom predanju nalazio zvonik manastira koji je utemeljio još kralj Dragutin. Pokazalo se, međutim, da su zidovi debeli oko metar i dugi oko četrdeset metara i da pripadaju mnogo većoj građevini.
– Reč je o strateški izuzetno dobro postavljenoj kasnoantičkoj, a zatim ranosrpskoj tvrđavici koja je kontrolisala važan put kroz klisuru reke Gradac – kaže arheolog dr Dejan Bulić iz Istorijskog instituta u Beogradu, koji je odmah izašao na lice mesta. – Uočili smo ostatke vizantijske i srpske keramike, ali to su samo preliminarni razultati. Trenutno su vidljivi samo obrisi ove utvrde koju treba istražiti, jer je očigledno reč o važnoj fortifikaciji koja je u doba kneza Časlava kontrolisala put između kolubarske nizije, Užica i Podrinja.
Ovo je već drugo utvrđenje u kanjonu reke Gradac za koje je utvrđeno da se koristilo u prednemanjićkoj Srbiji. Arheolozi već godinama rade na ogromnoj rimskoj, vizantijskoj i ranosrpskoj tvrđavi u narodu poznatoj kao Jerinin grad ili Branig, smeštenoj na litici pod selom Brangović. U njemu su otkriveni i temelji najstarije poznate crkve valjevskog kraja, koja se koristila u vreme srpske države od 9. do 11. veka.
Ovaj veliki grad je mogao efikasno da se brani samo u doba kad je Rimsko carstvo bilo toliko moćno da obezbedi posadu od oko 2.000 vojnika – kaže arheolog Radivoje Arsić iz valjevskog Zavoda za zaštitu spomenika, koji rukovodi istraživanjima velikog grada. – Tvrđavica na Ćelijskom brdu je mnogo manja, ali je na strateški boljem mestu i mogla se braniti manjom posadom, pa je verovatno i živela duže od velikog grada.
Arheolozi ističu da Srbi u periodu od 9. do 11. veka zaposedaju kasnoantičke utvrde kojima po pravilu daju vrlo slična imana. Velike tvrđave nazivaju se Grad, Gradina ili Gradište, a manje – Gradac, što je deminutiv od “grad”.
Utvrđene se nalazilo na brdu iznad manastira Ćelije
Verovatno je da su manastir i naselje koji su u doba cara Vasilija stajali na mestu današnjih Ćelija, kao i reka i klisura dobili ime po tvrđavici – gradcu, baš kao što je tvrdio naš veliki istoričar Stojan Novaković – kaže dr Bulić. – Ćelije nikad nisu arheološki istraživane, ali u neobjavljenoj istorijskoj građi o valjevskom kraju naišli smo na turski dokument iz 16. veka, koji vrlo jasno pominje “Manastir Gradac drugim imenom Ćelije”. To pokazuje da je današnji naziv preovladao nad starijim, koji nesumnjivo potiče od tvrđavice iznad manastira, čiji su temelji, po svemu sudeći, mnogo stariji nego što je moglo da se zamisli.
POTRAGA DUŽA OD VEKA
VIZANTIJSKI car Vasilije Drugi izdao je 1019. povelju Ohridskoj arhiepiskopiji u okviru koje precizno navodi srpsku Beogradsku eparhiju, omeđenu sa severa Savom, sa zapada Drinom, s juga Zapadnom Moravom i sa istoka Avalom, Kosmajem i Rudnikom. Kao najvažnije mesto posle Beograda, romejski vladar navodi Gradac, za kojim istoričari i arheolozi tragaju još od početka 20. veka, kad su carske povelje otkrivene.
Izvor: v.novosti B.S.
